Główne menu

O Szlachectwie

Motto znalezione przypadkiem na twardym dysku (autor nieznany):
"Wszyscy potrzebujemy trochę zmiany i trochę ciągłości, chociaż w różnych proporcjach. Gdybyśmy nie mieli w tym świecie niczego trwałego, musielibyśmy zwariować, ale gdyby kompletnie nic się nie zmieniało, to stalibyśmy się warzywem. Dlatego musimy wciąż szukać kompromisu między ciągłością i zmianą. Problem polega na tym, że kompromis, który tworzymy jako społeczeństwo, zawiera zbyt wiele zmian i zbyt mało ciągłości jak na potrzeby przeciętnego człowieka. I coś trzeba z tym zrobić."

Herby są niezwykle ważnym  (a współcześnie niedocenianym) elementem polskiej tradycji i sztuki. Są one jednymi z najstarszych zabytków polskiej kultury a obecnie polskiej sztuce heraldycznej grozi zapomnienie.

Herby: Niezgoda, Dąbrowa i Łada (odmiana)
Stona z "Herbów Polskich" Antoniego Swacha OFM (wydano w Poznaniu 1705 r.)

Z drugiej strony herby, sygnety, zawołania herbowe to tylko bardzo piękne ozdobniki. Herby nie stanowią w żadnym wypadku istoty szlachectwa. Szlachectwo to nie jest jakiś urząd czy odznaczenie państwowe, to jest stan egzystencji.
Uszlachcenie nie jest prostym nadaniem jakiegoś niezbyt sprecyzowanego
wyróżnienia. Uszlachcać lub pasować mogą jedynie osoby namaszczone na władców bezpośrednio przez Boga lub pośrednio - wyznaczone przez pomazańca.

Nobilitacja jest mistycznym przeniesieniem do innej klasy istot. Elementy mistyczne to honor, szersze obowiązki wobec Ojczyzny, kobiet i słabszych od siebie, obowiazek utrzymywania sprawności ciała i ducha. To wszystko jest mistyczne, bo nie jest wyrozumowane czy umowne, ale ma sankcje Boską. Szlachectwo to ex definitio zestaw obowiazków i praw nadawanych na nobilitanta i jego potomków w imieniu Bożym.

Prawdziwa elita to nie arystokracja pieniądza lecz elita duchowa, mistyczna, mająca kontakt z trancsendencją. Szlachta w społeczenstwach tradycyjnych to potomkowie tych którzy przeszli przez inicjację, wtajemniczenia (średniowieczne obyczaje rycerskie np. pasowanie na rycerza itp). W obecnych obrzydliwie egalitarnych czasach zwycieżyło społeczeństwo masowe i to co plebejskie stało się podstawową wartością kulturową. Świat nowoczesny, to rzeczywistośc po "wielkim buncie" który obalił prawowitą władzę monarchy i arystokracji i ustanowił dekadencką, nihilistyczną demokrację. Współczesna demokracja immanentnie łączy się z laicyzacją - w Europie upada Świeta Wiara, giną cnoty rycerskie (honor i męstwo) a plebs nie dostrzega transcendencji.  W monarchii król to wybraniec Boga. Tradycyjne elity żyły symbolami, szukały doskonałości co inkarnuje w sobie np. legenda o św. Graalu.

Odmiana herbu Dąbrowa

Istota szlachectwa polega na świadomości  swoich korzeni z której to świadmości musi wynikać poczucie obowiązków. Obowiązki te streszcza tradycyjna łacińska reguła (dewiza Orderu Orła Białego, najstarszego polskiego odznaczenia): "Pro Fide, Rege et Lege" :

• obrony Świętej Wiary przodków,
• miłości Króla i Ojczyzny,
• zacnego postępowania i kultywowania cnót rycerskich.

Ponadto ważnym składnikiem polskiej tradycji szlacheckiej jest umiłowanie wolności ("Złota Wolność").

Szlachcic każdy broni orężem ojczyzny, więc  ma prawo i króla dla niej obierać. Przywilejem  ogółu szlachty w Rzeczpospolitej był udział w elekcji  króla. Analogiczne prawa w Europie zachodniej posiadali wyłacznie elektorowie - książęta. Dlatego też każdy polski szlachcic jest równy urodzeniem książętom, co jasno potwierdzały także zapisy prawne o równości szlacheckiej. Ostatecznie potwierdziła to także Konstytucja 3 Maja:

"Godność stanu szlacheckiemu w Polszcze za równa wszelkim stopniom szlachectwa gdziekolwiek używanym przyznajemy." (z rozdziału II).

Wobec arystokracji zachodniej czuła się polska szlachta nierównie wyższą, uważała wszelką inną niemal za chłopów tylko. Indygenatem można było co prawda w wyjątkowych okolicznościach uznać szlachectwo obce jako polskie lecz było to niezwykle trudne i wymagało zgody Sejmu. W sumie Sejm udzielił tylko 355 indygenatów.

Ze względu na równość szlachecką także każdy odpowiednio zasłużony szlachcic może zostać nawet królem. Przykładem  owego awansu społecznego jest rodzina Poniatowskich herbu Ciołek zaliczana raczej do "młodszej szlachty". Pierwsze zapisy w dokumentach na temat Poniatowskich pojawiają się bardzo późno - dopiero w roku 1618.

Przykłady herbów w których głównym godłem
jest podkowa (Hr. Mieroszowski "O heraldyce polskiej")

Herby stanowią udzielaną przez królów nagrodę za męstwo i cnotę. Szlachectwo prawe zobowiązuje zatem do naśladowania rycerskich przodków. Pięknie o tym przypomina Stryjkowski:

 

Bo herby ślacheckie są księgi cnoty, Które poczciwych do tejże roboty Rycerskiej wabią, którą ich nabyli, Przodkowie mili, [...] Bił Prusy przodek, Wołochy, Tatary, Tak ty czyń, z kąta nie patrząc przez spary, Nie w karczmie, lecz gdzie potrzeba harcować I dokazować [...] Zacny przodek dom, herb, tytuł jego, Wiec też z pilnością idź do kresu tego, By go potomek sprawił tym zacniejszym  I poważniejszym.

Główne menu