Główne menu

Początki rodu Koców, historia herbu Dąbrowa

Jak można wyczytać w wielu opracowaniach genealogicznych i herbarzach ród Koców jest bardzo liczny i rozgałęziony. Przeglądając archiwa zawierające dziewiętnastowieczne akta wywodowe można znaleźć wywody szlachectwa dotyczące kilkudziesięciu osób z rodziny Koców. Nazwisko Koc pojawiło się już w roku 1363. Najstarszy dokument dotyczący historii rodu to wpis w archiwum w Drohiczynie z 1464 r. Jest to akt potwierdzający posiadanie dóbr ziemskich.   To najstarsze gniazdo rodzinne, istniejące do dziś, zwie się także Koce.  Rodzina wzięła nazwisko właśnie od wsi Koce, w ziemi drohickiej, którą posiadała już w początkach XV wieku. Rodzina pieczętuje się herbem Dąbrowa.

Herby rycerskie w Polsce kształtowały się na przełomie XIII i XIV wieku. Spośród wielu tysięcy godeł szlacheckich Rzeczpospolitej Obojga Narodów, jedynie około 200 możemy odnieść do tego najwcześniejszego okresu. W tej elitarnej grupie znajduje się również herb Dąbrowa. Ponadto nasz herb znajduje się na najstarszej liście  71 herbów opisywanych przez Jana Długosza. Herb pojawia się w  dziele pt. "Klejnoty" (strona 90, w redakcji Kamyna "Dabrowa tertia"). Opis herbu podany przez Długosza różni sie nieco od odmiany używanej później. W wersji Długosza środkowy krzyż jest srebrny. Wielki polski kronikarz opisał naszych przodków krótko jako "simplices sed audaces" czyli "prości lecz śmiali" (co pozostaje nadal aktualne).

Pierwsza wzmanka o herbie Dąbrowa pochodzi z 1421 r ("Starodawne prawa polskiego pomniki", Kraków 1870, VII nr 1583 str. 597). Pierwsza pieczęć z Dąbrową pochodzi z roku 1456 (pieczęć Zygmunta z Nowosielc).

Blazon  (opis słowny) herbu Dąbrowa

W polu błękitnym na barku podkowy srebrnej krzyż kawalerski złoty. Przy ocelach podkowy zaćwieczone ukośnie takie same krzyże. W klejnocie nad hełmem w koronie skrzydło czarne przeszyte strzałą srebrną w lewo.

Z "Klejnotów" Jana Długosza: "Dąbrowa III - w polu błękitnym podkowa srebrna z zaćwieczonym na barku takimże krzyżykiem, może kawalerskim, oraz dwoma złotymi krzyżykami zaćwieczonymi na barku podkowy"

Kasper Niesiecki: "W polu błękitnem podkowa biała polerowana, krzyż na niej złocisty, a drugie takież dwa po końcach, barkiem do góry podniesiona stoi, końcami na dół, na hełmie skrzydło sępie, a przez nie strzała, z dołu ku górze przelatująca."

Bartosz Paprocki: "Ten ma być podkowa biała w błękitnym polu, krzyże złote trzy na końcach."

Wacław Potocki:

Tenże co i Jastrzębia, początek Dąbrowy, Prócz że krzyż na wierzch wsadza ze środka podkowy, Potym przy obu hakach, które z boku wiszą, Małe ale skuteczne dwa krzyżyki wiszą. Siła jest w herbach podków, niechaj każdy to wie, Wszytkie z krzyżem, a każdy inaczej się zowie, Lubicz, Łada, Jastrzębiec, Białynia z Niezgodą, Wszytkie z jednego źródła swój początek wiodą, Pobóg, Tępa Podkowa, Zagłoba z Dołęgą. I Puchała, Dąbrowa, Łazanki się lęgą. O których że już na swych miejscach dosyć było. Tegoż pisać i czytać kilkakroć niemiło.  Wacław Potocki, "Poczet herbów"

Pierwsza wyprawa krzyżowa (1096-1099)

Początki rodu jak w wielu przypadkach owiane są legendami i podaniami. Wedle jednej z legend rodzinnych pierwszym przodkiem rodu posługującym się herbem Dąbrowa był rycerz uczestnik pierwszej wyprawy krzyżowej (1096-1099). Towarzyszył on Gotfrydowi de Boullion przy oblężeniu i zdobyciu Jerozolimy. Obrońca Grobu Świętego (właściwie Król Jerezolimski) Gotfryd de Boullion nadał rycerzowi wyróżniającemu się odwagą herb przedstawiający podkowę przypomijanącą kształtem górę Kalwarię - wzgórze śmierci Naszego Pana - z trzema krzyżami. Po opuszczeniu Palestyny rycerz osiedlił się w Polsce i tu "familiję liczną rozkrzewił". Najstarszą siedzibą rodu Koców h. Dąbrowa jest zaścianek Koce w województwie podlaskim. Szczegóły dotyczące udziału w pierwszej wyprawie krzyżowej są opisywane przez historyków (patrz ksiądz Kasper Niesiecki "Herbarz Polski" strona 282).
 

Skrzydło sępie w klejnocie nad hełmem upamiętnia nadzwyczajnego łucznika który zestrzelił sępa latającego ponad armią. Wierzono wtedy, że ptak ten żywiący się zwłokami przewidując porażkę kieruje się nad przegrywającą armię. Zestrzelenie sępa potraktowano jako dobry znak.

Dąbrowa - zawołanie (czyli proklama lub nazwa) herbu

W świadomości szlachty obecność objawionej woli Boga w momencie powstawania rodów i herbów jest widomym znakiem łaski i opieki Opatrzności, okazywanej już od zarania stanowi szlacheckiemu, którego każdy z przedstawicieli nosi zaszczytny tytuł defensor fidei. Stapiające się w naszej legendzie herbowej motywy religijne i rycerskie odpowiadają w pełni ideałowi rycerza chrześcijańskiego.

Z herbem Dąbrowa związana jest też inna piekna opowieść. Kiedy Jaćwingowie, Litwini i Prusacy napadli na Mazowsze, straszliwie niszcząc kraj, rycerstwo z najbliższych okolic stawiło się do walki z nieprzyjacielem. Ponieważ polskie oddziały okazały    się za słabe, aby pokonać wroga, wódz rozkazał rozbić obóz w dąbrowie i czekać na najkorzystniejszą okazję. Nieprzyjaciel zauważył jednak obóz, zaatakował i rozbił Mazowszan. Rycerz herbu Pobóg, nie mogąc przeboleć tej hańby, zawrócił konia, wpadł między wrogów i kilkunastu spośród nich położył trupem. Widząc to szlachta nadbiegła samotnemu bohaterowi z pomocą i pobiła nieprzyjaciół. Na pamiątkę tej chwili waleczny rycerz przyjął do swego herbu jeszcze dwa (bo przebił sie przez dwa hufce pogan) krzyże , co miało symbolizować pokonanie nieprzyjaciół Krzyża Świętego. Zawołanie (czyli proklama lub nazwa) herbu pochodzi od dąbrowy (lasu dębowego) w którym stacjonowali rycerze.

 

Wiele z nieprzyjacielem czyniąc o krzyż święty, Rycerz z Domu Poboga wielkim żalem zjęty, Słysząc, gdy przeciw Panu mówili wszetecznie, Rzekł: zgiń o jego krzywdę moje ciało wieczne. Wskoczył w wojsko pogańskie, czynił chwilę z nimi, Wiele ich mężnie pobił rękoma swoimi. Hetman stał chwilę długą przy miejscu bezpiecznym, Nie śmiał bitwy poganom dać zgoła bezecnym. Obawiając się pilnie od ich przemożenia, Czekał z swym małym pocztem z Kujaw wspomożenia, A widząc, iż on rycerz mężnie im odpiera, Rycerstwo ratować go chciwie się napiera. Poruczywszy się Bogu, ochotnie skoczyli, Bitwę z nimi fortunną i prędko stoczyli. Poczęli tył dawać, naszy docierali, Małym pocztem wielości onej odpór dali. A potem gdy fortunnie bitwy dokończono, Rycerzowi dwa krzyże złote przyczyniono. B. Paprocki "Gniazdo cnoty"

Dąbrowa. Z herbów umieszczonych na zamku Kórnickim.

Symbolika herbu Dąbrowa

Z herbem Dąbrowa związane jest wielkie bogactwo symboli i znaczeń.

Gotycki kształt tarczy oznacza starożytność rodu którego początki giną w zamierzchłej przeszłości.

Błękit pola tarczy jest barwą nieba. Błękit nieba symbolizuje pobożność. Pobożność jest cnotą którą musi praktykować rycerz chrześcijański. Wedle innej interpretacji błękit symbolizuje bohaterstwo na polu wojennym. Błękit  to kolor rycerskiej krwi przelanej w obronie Wiary i Króla.

Krzyż - Chrystus przez swoją śmierć uczynił krzyż symbolem chwały i tryumfu. W heraldyce symbol krzyża upowszechniły zakony rycerskie. W kręgu "Opowieści okrągłego stołu" krzyż z tarczy sir Galahada  miał moc uzdrawiania, przynosił jednak zgubę temu kto nie był godny nosić tej tarczy. Krzyż ma oznaczać rycerza którego pobożność dorównuje męstwu.

Podkowa jest symbolem stałości oraz szczęścia. Zgubienie podkowy jest oznaką nieszczęścia.  Każdy rycerz powinien umieć w razie potrzeby ukuć sobie i podkowę i miecz, stąd jej związek z symboliką rycerską i popularnośc w heraldyce polskiej (w herbach Jastrzębiec, Białynia, Zagłoba i wielu innych).

Złoto (metal krzyży)  jest najwnioślejszym metalem heraldycznym. Złoto przedstawia światło i dlatego symbolizuje Wiarę. Z godnie z zasadą "Pro Fide, Rege et Lege" polski szlachcic zobowiązany jest do obrony Świętej Wiary przodków.

Trzy (liczba krzyży) jest symbolem doskonałości i ma przypominać osobie używającej tego herbu o  trzech cnotach teologalnych: wierze, nadziei i miłości.

Strzała przeszywająca skrzydło sępa w klejnocie nad herbem jest wspomnieniem pierwszej wyprawy krzyżowej i symbolizuje zwycięstwo.

Srebro z którego wykonana jest podkowa symbolizuje skromność i prostotę ducha
(dlatego skromność bo podkowa mogłaby być ze złota a przez skromnośc jest tylko srebrna).
 

NA HERB DĄBROWA Twoja liczba znamieniem jest doskonałości, A przezpiecznej obrazem Podkowa stałości. Mniemam,  komu trzy krzyże przy Podkowie dano, Miłość, wiarę, nadzieję w stałą w nim widziano. Ta w kościele, ta w radzie, w boju ta świeciła: Szczęśliwy, w kim znać jedną - cóż w którym taka siłą!   Mikołaj Sęp Szarzyński  z tomu "Rytmy abo Wiersze Polskie"

Herbem Dąbrowa pieczętują się następujące rodziny:

Budzyński, Boguta Chociwski,  Ciechanowiecki,  Dąbrowa, Dąbrowski,  Garliński ,  Głodowski ,  Jabłoński ,  Jakimowicz ,  Januszewski ,  Jarzębiński ,  Karaś,  Karniewski,  Kiszka,  Koc,  Kostka,  Laskowski,  Lauxmin,

Dąbrowa. Przełom  XVI-XVII wieku.

Łępkowski Łoś Mikoszewski, Młodzianowski,  Morawski,  Napierski ,  Płodownicki,  Podolec, Porzecki,  Rostkowski,  Secymiński,  Siemieński, Sierzputowski,  Smolechowski, Talko, Wdzienk, Źełkowski. Żgierski,

Powyższa lista 37 rodzin została przepisana z herbarza ks. Niesieckiego. W "Tablicach Odmian herbowych" Chrzońskiego znajduje się pełniejsza lista 72 rodzin pieczętujących się herbem Dąbrowa:

Białoskórski, Biały, Boczkowski, Boguta, Budzyński, Chociwski, Ciechanowiecki, Czechański, Dąbrowa, Dąbrowicz, Dąbrowny, Dąbrowski, Damięcki, Drocieski, Garliński, Głodowski, Głotkowski, Grodkowski, Gromacki, Jabłoński, Jaczyński, Jakimowicz, Januszewski, Jarzębiński, Jazdowski, Karaś, Karasiński, Karniowski, Karniski, Kiszka, Kobuszowski, Kobyliński, Koc, Kocowski, Koldras, Kostka, Laskowski, Lauxmin, Łępkowski, Łoś, Mikoszewski, Młodzianowski, Morawski, Mozerka (odmiana herbu), Mroczek, Napierski, Obidziński, Pągowski, Płodownicki, Podjaski, Podolec, Porzecki, Purzycki, Rostkowski, Rumiński, Rzechowski, Secymiński, Siemieński, Sierzpowski, Sierzputowski, Smolechowski, Strumiło, Szostak, Tabęcki (odmiana herbu), Talko, Tymowski, Wałdowski, Wdzięk ( odmiana herbu), Zalkowski, Źełkowski, Żgierski, Żukowski.

Odmiany herbu Dąbrowa z "Tablic odmian herbowych" Chrzońskiego.
 

Główne menu